سهمی منصفانه‌تر
بازار واکسن COVID-19 در انحصار کشورهای ثروتمند قرار دارد. در اینجا به 4 خط‌مشی برای محافظت از بقیۀ دنیا اشاره شده است.
در ماه ژانویه، مدیر کل سازمان بهداشت جهانی (WHO)، تدروس آدانوم، اخطار صریحی داد: ” جهان در آستانۀ یک شکست اخلاقی فاجعه‌بار است.” کشورهای ثروتمند در حال خرید واکسن‌های موجود COVID-19 بودند و مقادیر ناچیزی برای دیگران باقی گذاشتند. تکرار آنچه در پی همه‌گیری آنفلوآنزا در سال 2009 رخ داد. تدروس گفت: ” هزینۀ این شکست با زندگی و معیشت در فقیرترین کشورهای جهان پرداخت خواهد شد.”
حق با او بود. امروزه، برخی کشورهای ثروتمند کودکان 12 ساله خود را که در معرض خطر بسیار کم COVID-19 حاد هستند را واکسینه می‌کنند، در حالی که کشورهای فقیرتر، حتی دوزهای کافی برای کارکنان مراقبت‌های بهداشتی ندارند. تقریباٌ 85 درصد از دوزهای واکسن COVID-19 که تا به امروز تجویز شده است، به افرادی در کشورهایی با درآمد بالا یا درآمد متوسط رسیده است.
تدروس، بار دیگر، در مجمع جهانی بهداشت در تاریخ 24 می به این “نابرابری رسوایی‌آور” اشاره کرد. به گفتۀ وی تا ماه سپتامبر حداقل 10 درصد از جمعیت هر کشور باید واکسینه شوند.
عدم توازن در بهداشت جهانی امر تازه‌ای نیست. درمان‌های نجات‌دهندۀ زندگی چون آنتی‌بادی‌های مونوکلونال در مناطق وسیعی از جهان در دسترس نیستند. حتی واکسن‌ها و داروهایی که هزینۀ ساخت آنها به یک سکه هم نمی‌رسد، در دسترس میلیون‌ها نفر از افراد نیازمند قرار نمی‌گیرند. اما بحران COVID-19 این نابرابری‌ها را به شکلی متمایز و حاد آشکار کرده است. در حالی که کشورهای پیشگام واکسن (مانند اسرائیل، انگلستان و ایالات متحده) در حال بازگشت به زندگی عادی هستند، کمر سیستم بهداشتی هند زیر بار تعداد سر به فلک کشیده موارد ابتلا خم شده است و جهان هنوز هر هفته حدود 5 میلیون مبتلا و 80 هزار مرگ را ثبت می‌کند.
جدای از بحث اخلاقی، یک دلیل کاملا عملی برای تلاش جهت توزیع عادلانۀ واکسن وجود دارد: با وجود گسترش همه‌گیری در جاهای دیگر، هیچ منطقه‌ای در جهان امنیت نخواهد داشت، که خطر تولید‌مثل مجدد ویروس و ایجاد جهش‌های خطرناک‌تر را فراهم می‌کند.
ممکن است اوضاع بهتر شود. تسهیلات دسترسی جهانی واکسن‌های COVID-19 (COVAX)، در حال خرید دوزهایی انبوه همراه با تخفیف و توزیع آنها در کشورهای با منابع کمتر است. اگرچه، اکنون دچار مشکل شده است، بخشی به این دلیل که تأمین‌کننده اصلی، یعنی هند، در تعهدات خود قصور کرده است، اما باید امیدوار بود: بسیاری از کشورهای ثروتمند به زودی تعداد زیادی واکسن مازاد خواهند داشت (1 میلیارد دوز تا 4 ماه دیگر) که می‌توانند آن را به کشورهای نیازمند اهداء کنند.
ظرفیت تولید نیز به سرعت در حال افزایش است. برخی پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که در سال جاری واکسن کافی، به اندازه یک دوز هر نفر در جهان، در اختیار داشت، اگرچه رسیدن آن به کشورها ( و البته بازوها) چالشی اساسی است. در دراز مدت، اکنون برنامه‌هایی برای ساخت تسهیلات در نقاط مختلف جهان در جهت گسترش منابع، هم برای این بیماری همه‌گیر و هم در آینده وجود دارد.
در اینجا نگاهی به این تلاش‌ها داریم.
COVAX
در آوریل 2020 COVAX تشکیل شد تا از سناریوی فعلی جلوگیری کند. این سازمان به طور مشترک توسط WHO، ائتلاف نوآوری‌های آمادگی جهت مقابله با اپیدمی (CEPI) و اتحاد واکسن (Gavi) اداره می‌شود، و هدف آن همراه کردن همۀ کشورها جهت سرمایه‌گذاری در کاندیدهای واکسن مختلف است که بعدا بین اعضاء به طور عادلانه توزیع شود. کشورها، شرکت‌ها و سازمان‌های خیریه با درآمد بالا سهم 92 کشور از فقیرترین‌ها را تأمین می‌کنند.
در ابتدا به نظر می‌رسید که خوب عمل می‌کند، تقریبا همۀ کشورهای جهان ثبت‌نام کردند و COVAX در 24 فوریه شروع به ارسال دوزهای واکسن خود، تنها دو ماه پس از آغاز واکسیناسیون در اروپا، کرد. اما COVAX فاقد بودجۀ لازم برای رقابت با کشورهای ثروتمندی بود که با معاملات خود با تولیدکنندگان واکسن بر بازار اولیه غلبه کرده بودند.
ضربه مهم دیگر در ماه مارس وارد شد، زمانی که افزایش ناگهانی موارد COVID-19 موجب شد که مؤسسۀ سرم هند (تأمین‌کننده اصلی COVAX) صادرات واکسن خود با همکاری آسترازنکا و دانشگاه آکسفورد را متوقف کند و این صادرات تا پایان سال ممکن است از سر گرفته نشود. تا پایان ژوئن COVAX باید 190 میلیون دوز را تحویل دهد، اما تا پایان ماه می 125 کشور تنها 68 میلیون دوز واکسن را از COVAX دریافت کرده‌اند.
اهدای واکسن از کشورهای ثروتمند نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد. از آنجایی که در سال 2020 مشخص نبود کدام یک از واکسن‌ها مؤثر خواهند بود، بسیاری از کشورها معاملات گسترده‌ای با چندین شرکت انجام دادند، برای مثال، پیش‌خریدهای ایالات متحده و اتحادیه اروپا به اندازۀ سه دور واکسینه کردن جمعیت‌های آنها کافی است. اگرچه همۀ این دوزها تأمین نشده است، ایالات متحده در حال حاضر مازاد دارد و اروپا باید تابستان امسال واکسن کافی برای همه ساکنان خود داشته باشد.
کشورهای ثروتمند باید تا یک سپتامبر یک میلیارد دوز و تا اواسط سال 2022، یک میلیارد دوز دیگر به COVAX اهداء کنند. اما بسیاری از این کشورها، که نگران انواع ویروسی و شیوع‌های جدید هستند، در اهداء واکسن‌هایی که ممکن است هنوز به آنها نیاز داشته باشند مردد هستند. نروژ و نیوزلند واکسن‌هایی را که واجد شرایط دریافت آن از طریق COVAX بوده‌اند را برگردانده‌اند، و برخی از کشورهای اروپایی آماده هستند که سهم دوزهای آسترازنکا-آکسفورد خود که به گروه‌های سنی بالاتر محدود شده بود را اهداء کنند.
همچنین امید است که COVAX واکسن‌های بیشتری را به خزانۀ خود وارد کند، هم اکنون وابستگی زیادی به آسترازنکا و شرکای آن دارد، زیرا واکسن مبتنی بر آدنوویروس ارزان است و نسبت به واکسن‌های mRNA در دمای یخچال‌های معمولی قابل نگهداری است. با این حال، فایزر و شریکش بایون‌تک توافق کرده‌اند که در سال جاری 40 میلیون دوز واکسن به COVAX بفروشند. در تاریخ 3 می نیز، مُدرنا با فروش 34 میلیون دوز تا پایان سال جاری و 444 میلیون دوز در سال 2022 موافقت کرد. هر دوی این شرکت‌ها قرار است که به COVAX تخفیف دهند.
گسترش تولید
تا به امروز تمام تولیدکنندگان در مجموع کمتر از 2 میلیارد دوز واکسن COVID-19 توزیع کرده‌اند، اما واکسن‌های بیشتری در راه است. اغلب این تولیدکنندگان مجاز به ساخت کارخانه‌های جدید، بستن قرارداد به تولیدکنندگان دیگر و از بین بردن اشکالات اولیۀ تولید خود هستند.
فایزر و بایون‌تک امیدوارند که تا پایان سال 3 میلیارد دوز تولید کنند که یک سوم آن را به COVAX یا به طور مستقیم در اختیار کشورهای کم درآمد یا با درآمد متوسط قرار دهند. منابع مُدرنا تا 1 میلیارد دلار افزایش یافته است. سه میلیارد دوز دیگر نیز از آسترازنکا و شرکای آن وارد خواهد شد. سه شرکت مستقر در چین می‌گویند که می‌توانند 3 میلیارد دوز از واکسن‌های خود را صادر کنند، جانسون و جانسون امیدوارند که یک میلیارد دوز از واکسن‌های تک-دوزی خود را تولید کنند. حدود 850 میلیون دوز واکسن روسی اسپاتنیک V توسط مؤسسۀ تحقیقات اپیدمیولوژی و میکروبیولوژی گاماله (Gamaleya) تولید خواهد شد. همچنین شرکت‌هایی چون Novavax، CureVac و Clover که در مرحله آزمایشات کارایی خود هستند، امیدوارند در ماه‌های آینده مجوز ورود به بازار را بگیرند.
طبق سندی که پیش از اجلاس بهداشت جهانی، در ماه مارس، درباره افزایش سرعت تولید نوشته شده ، کارخانه‌ها می‌توانند تا پایان سال 14 میلیارد دوز واکسن را تولید کنند. که عددی حیرت انگیز است – قبل از همه گیری، همۀ تولیدکنندگان واکسن جهان حداکثر 5/5 میلیارد دوز سالانه تولید می‌کردند – البته این سند تأکید می کند که در بهترین سناریو این رقم تولید خواهد شد.
از بزرگ‌ترین چالش‌ها در خط تولید، مواد اولیه‌ای چون کیسه‌های یکبار مصرف مورداستفاده در خطوط واکنش‌های زیستی، فیلترها و محیط‌های کشت سلول هستند. انواع ویروسی جهش‌یافته که به واکسن مقاوم هستند و همچنین مشکلات ایمنی واکسن‌ها از عوامل محدود کنندۀ دیگر هستند. مانند واکسن آسترازنکا-آکسفورد که در بسیاری از کشورهای اروپایی ممنوع شده است و یا واکسن‌های سینوفارم و سینواک بیوتک در چین که نسبت به سایر واکسن‌ها کارایی کمتری دارند و ممکن است بعد از 6 ماه به دوز سوم نیز نیاز داشته باشند. با توجه به برتری واکسن بر پایه mRNA و اصلاح آسان آن برای جهش‌یافته‌های جدید، ممکن است تقاضا برای برخی از واکسن‌ها کاهش یابد.
با اشتراک گذاشتن دانش
اجازه به شرکت‌های بیشتر برای دنبال کردن دستورالعمل‌های واکسن‌های تولیدشده -در برخی موارد به شدت محافظت‌شده- نیز می‌تواند تولید را افزایش دهد. آسترازنکا و اکسفورد مجوز واکسن خود را به مؤسسۀ سرم دادند و به این شرکت کمک کردند که نحوه تولید را یاد بگیرد، فرآیندی که به آن “انتقال فناوری” می‌گویند. با این حال اکثر شرکت‌های تولیدکنندۀ واکسن از چنین معاملاتی خودداری کرده‌اند.
چندین ایده برای رفع این مشکل مطرح شده است. در ماه می 2020، WHO مخزن دسترسی فناوری COVID-19 (C-TAP) را راه‌اندازی کرد، سیستمی که بر پایۀ آن کشورهای با محصولات تأییدشده، به صورت داوطلبانه دانش و حق مالکیت معنوی (IP) خود را به اشتراک می‌گذراند. با این امید که تولیدکنندگان جدید بتوانند هر آنچه را که نیاز داشتند چه با هزینۀ کم و چه به صورت رایگان، برای تولید محصولات خود انتخاب کنند. اما C-TAP هنوز هیچ مشارکت‌کننده‌ای را به خود جذب نکرده است. زیرا شرکت‌ها می‌خواهند انحصار خود را حفظ کنند، و شرکت در این سیستم را تهدیدی برای سود خود می‌دانند. این امر نیازمند اقدامات شدیدتری است، از جمله برداشتن سنگ بنای IPهای آنها: یعنی ثبت اختراع (Patent).
در اکتبر سال 2020، هند و آفریقای جنوبی از سازمان تجارت جهانی (WTO) خواستند که از حق ثبت اختراعات و سایر خصوصیات فکری که مربوط به “پیشگیری، مهار یا درمان COVID-19” است چشم‌پوشی گسترده کند. این ایده پیشرفت چندانی نداشته است، اگرچه موافقان در 5 می هنگامی که نماینده تجارت ایالات متحده، كاترین تای، بیانیه‌ای صادر كرد و صراحتا از چشم‌پوشی WTO از واكسن‌های COVID-19 حمایت كرد، امیدوار شدند.
صنعت داروسازی این بیانیه را نکوهش کرد، با این استدلال که از بین بردن IP باعث از بین رفتن انگیزه نوآوری می‌شود. آلبرت بورلا، مدیر عامل Pfizer در نامۀ اخیر خود هشدار داد، تولیدکنندگان واکسن جدید بی‌تجربه موجب اختلال در تأمین مواد اولیه خواهند شد. مدیر عامل Moderna، استفان بانسل گفت: “چشم پوشی از حق ثبت اختراع” درخواست اشتباهی است، “زیرا شرکت‌های جدید قادر به تولید واکسن mRNA در سال جاری یا سال آینده نیستند،” که مهمترین زمان همه گیری است.
مارتین فریده كه به هماهنگی تحقیقات واكسن در WHO كمك می‌كند، Moderna را به دلیل انصراف از حق ثبت اختراع خود تحسین می‌كند اما موافق است كه “حق اختراع به خودی خود بی فایده است.” شرکت‌های جدید هنوز هم به ایجاد امکانات، آموزش کارکنان و یادگیری نحوۀ تولید واکسن‌ها نیازمند هستند. فریده می‌گوید: حق ثبت اختراع یک دستورالعمل است اما شما را آشپز نمی‌کند. او و همكارانش در تلاشند تا مركز آموزشی ايجاد كنند كه دانشمندان و توليدكنندگان از كشورهای با درآمد كم و متوسط بتوانند چگونگی راه‌اندازی فرآيند صنعتی واكسن‌های mRNA را بياموزند.
بنا بر یکی از گزارش‌های WHO اگر شركت‌ها در مدت 3 ماه در مذاكره درمورد مجوزهای داوطلبانه و انتقال فن‌آوری به توافق نرسند، معافیت از IP باید اعمال شود. در گذشته نیز این کار مؤثر بوده است: داروهای ضد ویروسی نجات دهنده زندگی که در دهه 1990 تولید شده بودند برای اکثر افراد آلوده به ویروس HIV بسیار گران بود. اما تهدید به سرقت از اختراع ثبت شده آنها باعث شد که شرکت بیگ‌فارما دانش خود را با تولیدکنندگان داروهای عمومی در میان بگذارد و قیمت‌ها به شدت سقوط کند.
افشاندن بذر در سراسر جهان
آزادسازی IP می‌تواند به کارخانه‌های موجود اجازۀ تولید واکسن‌هایی را دهد که محدودیتی ندارند، اما در درازمدت به کارخانه‌های تولیدی دیگری برای تأمین نیازهای افراد غیرضروری نه فقط برای این همه‌گیری، بلکه برای سایر همه‌گیری‌ها در آینده ضروری است. انواع COVID-19 و کاهش ایمنی در برابر ویروس هر کدام می‌توانند سالانه نیاز به چندین میلیارد دوز واکسن را ایجاد کند. همچنین اگر بیماری جدیدی ظاهر شود، جهان می‌تواند دوباره به میلیاردها دوز واکسن جدید احتیاج پیدا کند.
لنا منگنی، رئیس کمپین دسترسی پزشکان بدون مرز برای جنوب شرق آسیا، می‌گوید: روش نابرابر تولید واکسن COVID-19، زیر نظر سیستمی است که قدرت تولید را در چند مکان متمرکز می‌کند. بیشتر دوزهای واکسن COVID-19 تاکنون در ایالات متحده، چین، هند و اروپا ساخته شده است و همه تحت فشار بوده‌اند که ابتدا مردم خود را واکسینه کنند. منگنی می‌گوید: “آنها می‌گویند هنگامی که کار خود را تمام کردیم، آن را به شما می دهیم: با این استدلال بسیار زیاد مواجه می‌شوید و زیرمجموعه کل مکالمه است.”
جرمی فارار، رئیس Wellcome Trust، ایجاد مناطق سازمانی جهانی را پیشنهاد می‌کند که در کشورهایی با جمعیت کم، مانند سنگال، سنگاپور، کاستاریکا یا رواندا واکسن تولید می‌کنند. وی می گوید: “آنها می‌توانند واكسن را برای شهروندان داخلی خود بسیار سریع تهیه كنند و سپس می‌توانند قطب تولیدی برای جهان باشند.
پل کاگامه، رئیس جمهور رواندا در کنفرانس 13 آوریل اتحادیه آفریقا گفت که کشورش قبلا با چندین تولیدکننده در مورد ساخت کارخانه mRNA بحث کرده است. مارک فینبرگ، که رئیس ابتکار بین‌المللی واکسن ایدز است، این ایده را دوست دارد، اما می‌گوید که این با موانع زیادی روبرو است. فاینبرگ می‌گوید تولیدکنندگان واکسن‌های بزرگ دارای مقیاس اقتصادی، زنجیره تأمین قابل اعتماد برای مواد اولیه، کنترل دقیق کیفیت و بازرسی منظم هستند.
با گذشت یک سال و نیم از بیماری همه گیر، COVID-19 چراغ روشنی را در مورد مسائل بسیار پیچیده روشن کرده است. فاینبرگ می گوید، “چالشی که در اینجا مطرح شده بی سابقه است: شما می خواهید همه افراد کره زمین را واکسینه کنید. چنین کاری قبلاٌ انجام نشده است. شما ممکن است بگویید که ما این کار را طی 3 سال انجام می‌دهیم، این دستاوردی است که در تاریخ نژاد بشر بی‌سابقه است. اما اگر واقعا به فاجعه‌ای که COVID تحمیل می‌کند فکر کنید، به نظر می‌رسد یک زمان بسیار طولانی مورد نیاز است. “
منبع:
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.